អ្នកនិពន្ធ៖អានឌី -អាឈី  ឌីអាន

Andy Archidian អានឌី -អាឈីឌីអានគឺជាជំនួយការសាស្រ្តាចារ្យនៅនាយកដ្ឋានសង្គមវិទ្យា មហាវិទ្យាល័យវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម និងនយោបាយ សាកលវិទ្យាល័យជាតិនៃប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។ គាត់ក៏ជានាយកមូលនិធិមូនៀរគេហដ្ឋានផងដែរ។

អំពីសារមន្ទីរសិទ្ធិមនុស្ស មូនៀរ

សារមន្ទីរសិទ្ធិមនុស្សមូនៀរ ត្រូវបានរៀបចំឡើងដំបូងដោយមូលនិធិ មូនៀរគេហដ្ឋាននៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៣ នៅទីក្រុងបាទូ（ខេត្តចាវ៉ា）ខាងកើត គឺជាកន្លែងដែលមេធាវីមូនៀរកើតនិងធំធាត់ កន្លែងនោះពីមុនត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាសារមន្ទីរសិទ្ធិមនុស្សមូនៀរភូមិគ្រឹះ។ការបង្កើតសារមន្ទីរនេះគឺដើម្បីលើកកម្ពស់ការអប់រំសិទ្ធិមនុស្សក្នុងចំណោមប្រជាជនឥណ្ឌូនេស៊ី ជាពិសេសយុវជន ក្នុងគោលបំណងបណ្តុះពលរដ្ឋដែលស្រឡាញ់សន្តិភាព គោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រកាន់ខ្ជាប់នូវគោលការណ៍អធ្យាស្រ័យ និងសមភាព។

ការណែនាំ

នៅខែឧសភាឆ្នាំ១៩៩៨លំដាប់ថ្មី（New Order）នៃរបបរបស់ស៊ូហារតូត្រូវបានប្រេះឆា

អស់។លោកឧត្តមសេនីយ ស៊ូហារតូ បានចុះចេញពីដំណែងបន្ទាប់ពីកាន់អំណាចជាង ៣០ ឆ្នាំ ហើយត្រូវបានជំនួសដោយលោកអនុប្រធានាធិបតី ហាប៊ីប៊ី（B.J. Habibie ）ដែលប្តេជ្ញាដឹកនាំស្ថានការណ៍នយោបាយឥណ្ឌូនេស៊ីឆ្ពោះទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។នៅពេលដែលលំដាប់ថ្មីបានបែកបាក់ គណបក្សនយោបាយឥណ្ឌូនេស៊ីបានផ្ទុះឡើងដូចទំពាំង​ក្រោយ​ភ្លៀង​ធ្លាក់ ហើយយុគសម័យថ្មីនៃប្រព័ន្ធនយោបាយពហុបក្សនេះ បានវិវត្តន៍ទៅជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃដំណើរការលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ក៏ប៉ុន្តែ មូលដ្ឋានគ្រឹះនៃរបបចាស់មិនបានរលាយបាត់អស់ឡើយ ហើយសំណល់នៃភាពចចេសរឹងរូសខ្លះនៅតែស្ថិតក្នុងនយោបាយឥណ្ឌូនេស៊ីបច្ចុប្បន្ន។ 

មួយក្នុងចំណោមទាំងនេះគឺគំនិតនៃប្រវត្តិសាស្ត្រឥណ្ឌូនេស៊ីទំនើប ដែលសង្កត់ធ្ងន់លើតួនាទីរបស់យោធា ជាពិសេសកងទ័ពផ្លូវគោក ជាកម្លាំងដ៏សំខាន់ក្នុងការជួយសង្គ្រោះប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីពីការគំរាមកំហែងនៃលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនៅឆ្នាំ១៩៦៥។ កងទ័ពកាន់​អំណាចដោយពេញលេញយ៉ាងរលូន​រហូត​ដល់​ទស្សវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៩៧០។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ការនិទានរឿងប្រវត្តិសាស្ត្របែបនេះបានរីករាលដាលកាន់តែទូលំទូលាយ។ និទានកថាបែបនេះ មិនត្រឹមតែនិយាយអំពីជោគជ័យរបស់យោធាក្នុងការបង្ក្រាបចលនាកុម្មុយនិស្តប៉ុណ្ណោះទេ ជាមួយគ្នានេះ វាក៏បានសង្កត់ធ្ងន់ថា ឯករាជ្យភាពរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ីប្រឆាំងនឹងហូឡង់ គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់របស់យោធា។

តួនាទីរបស់សកម្មជនប្រឆាំងអាណានិគមដូចជាលោកស៊ុយការណូ（ Sukarno）ហាតា（ Hatta ）និង លោកស្យារី（Sjahrir ）បានរសាត់បន្តិចម្តងៗ ការទាមទារជំនួសដោយឯករាជ្យក្នុងសមរភូមិសង្គ្រាម តួនាទីរបស់យោធា និងវីរភាពរបស់ខ្លួន។ លោកស្រីកាធឺរីន ម៉ៃគ្រីកូរ(Katherine McGregor )ក្នុងការសិក្សារបស់នាងអំពីការនិទានរឿងប្រវត្តិសាស្ត្រឥណ្ឌូណេស៊ីសម័យទំនើបនៅសតវត្សរ៍ទី ២០ ហៅការនិទានរឿងបែបនេះយ៉ាងជាក់លាក់ថា "ប្រវត្តិសាស្ត្រក្នុងឯកសណ្ឋាន" ដោយរៀបរាប់ពីការកសាងប្រវត្តិសាស្ត្រឥណ្ឌូនេស៊ីជាផ្លូវការក្នុងយុគសម័យលំដាប់ថ្មីនិង របៀបលើកកម្ពស់តួនាទីរបស់កងទ័ព។ យើងក៏មានតម្រុយមួយ ដោយដឹងថាក្រៅពីវឌ្ឍនភាព និងចលនានយោបាយរំដោះជាតិរបបគ្រប់គ្រងក៏អាចប្រើសារមន្ទីរដើម្បីលាបពណ៌ ប្រតិកម្មចំពោះអ្នកគ្រប់គ្រងផ្តាច់ការដែលមានមនសិការប្រវត្តិសាស្ត្រក្លែងក្លាយផងដែរ។ នៅពីក្រោយឆាកគឺអ្នកប្រាជ្ញ និងអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តយោធាលោកនុយក្រូហូ ណូតូស៊ុយសាន់តូ( Nugroho Notosusanto) ដែលក្រោយមកគាត់បានក្លាយជារដ្ឋ

មន្ត្រីក្រសួងអប់រំក្នុងយុគសម័យលំដាប់ថ្មី។ ក្រោមការបញ្ជារបស់គាត់ ទីក្រុងធំៗក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីបានសាងសង់សារមន្ទីរ និងវិមាន ដើម្បីរំលឹកសាធារណជនអំពីសេវា និងតួនាទីសំខាន់របស់យោធា និងគាំទ្រការនិទានរឿងប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ។

ចលនាប្រឆាំងនឹងការភ្លេចចោល

 នៅក្រោមរបបលំដាប់ថ្មី សារមន្ទីរលែងត្រូវបានកំណត់ជាប្រពៃណីដែលជាកន្លែងតំកល់រក្សាទុក "វត្ថុនៃសិល្បៈ  វប្បធម៌ ប្រវត្តិសាស្រ្ត ឬវត្ថុបុរាណមានតម្លៃវិទ្យាសាស្ត្រ" (វចនានុក្រមអុកហ្វដ Oxford)ទៀតហើយ ក្លាយជាឧបករណ៍នៃអំណាច ដើម្បីបង្ហាញអំពីកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្អនិយាយក៏សមហេតុផលនៃតួនាទីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃរបបនេះ។ មិនយូរប៉ុន្មានបន្ទាប់ពីកំណែទម្រង់ឆ្នាំ 1998 មនុស្សមួយចំនួនបានចាប់ផ្តើមព្យាយាមបកស្រាយសេចក្តីថ្លែងការណ៍នេះ។នៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 2000 និទានកថាដែលតស៊ូមតិដោយអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តឯករាជ្យឥណ្ឌូនេស៊ីបានក្លាយជាចំណុចសំខាន់នៃការជជែកពិភាក្សា។ អាស្វី វ៉ារម៉ាន អាដាំម

(Asvi Warman Adam )គឺជាអ្នកតស៊ូមតិសំខាន់​មួយ​រូបនៃ "ការកែតម្រូវប្រវត្តិសាស្រ្ត" (Adam, 2004) ។ ដើម្បីលើក​បញ្ជាក់​ពីតួនាទីរបស់យោធា សមាជិកបក្សកុម្មុយនិស្តរាប់សែននាក់ និងសមាជិកបក្សកុម្មុយនិស្តដែលត្រូវបានចោទប្រកាន់ត្រូវបានសម្លាប់នៅទូទាំងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី ដែលជានិទានកថាដែលស្របនឹងការនិទានរឿងផ្លូវការនៃព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ 1965ផងដែរ ។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ រលក​ថ្មី​នេះ​តាមពិតនៅ​តែ​ជាសុន្ទរកថា​សិក្សា​មួយដែល​ផ្សព្វផ្សាយតែក្នុងរង្វង់មានកំណត់ប៉ុណ្ណោះ។សុន្ទរកថាផ្លូវការស្តីពីលំដាប់ថ្មីនៅតែជាកំណែចម្បងដដែល ជាមួយនឹងអត្ថបទប្រវត្តិសាស្ត្រសម្រាប់សាលាបឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សា 

ការគាំទ្រភាពយន្ត ជាពិសេសមានសារមន្ទី​លំដាប់ថ្មីនិងបូជនីយដ្ឋានជាច្រើនដែលត្រូវបានរក្សាទុករហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។

លើសពីនេះ សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស និងសកម្មជន​គាំទ្រ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ប្រឈម​នឹង​និទានកថា​នេះ ពួកគេព្យាយាមពង្រឹងការចងចាំរបស់មហាជន សូមកុំ​ភ្លេចនូវអ្វីដែលបានកើតឡើងក្នុងអំឡុងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយនៅប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៨។ នៅថ្ងៃទី១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤ សកម្មជនសង្គម និងអ្នកប្រាជ្ញមកពីសាកលវិទ្យាល័យ ទ្រីសាកទី(Trisakti )រួមជាមួយនឹងទិវារំលឹកសិទ្ធិមនុស្សពិភពលោក បានបើកឆាកប្រារព្វពិធីរំលឹកដល់វិញ្ញាណក្ខន្ធនៃការសម្លាប់រង្គាលកាលពីថ្ងៃទី 12 ខែឧសភា ឆ្នាំ 1998 ។

វិមាននេះធ្វើពីប៉សឺឡែនពណ៌ខ្មៅ និងកម្ពស់ 3 ម៉ែត្រ វិមានរំលឹកដល់សិស្សបួននាក់ដែលត្រូវបានបាញ់សម្លាប់ដោយកងកម្លាំងសន្តិសុខអំឡុងពេលការតវ៉ារបស់និស្សិតនៅក្នុងបរិវេណសាលា។

    ទន្ទឹមនឹងនេះ គណៈកម្មាធិការជាតិស្តីពីអំពើហិង្សាលើស្ត្រី (Komnas Perempuan) បានសរសេរសិលាចារឹកស្តីពីការសម្លាប់រង្គាលនៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៨ ដើម្បីរំលឹកដល់ស្ត្រីជនជាតិចិនដែលបានទទួលរងអំពើហិង្សា និងការរំលោភផ្លូវភេទ។ អ្នកស្ម័គ្រចិត្តបានរាយការណ៍​អំពី​បទ​ពិសោធ​របស់​ស្ត្រី​ចិន​ក្នុង​ការ​រំលោភ​ផ្លូវ​ភេទទៅកាន់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ដែល​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ភាពចម្រូងចម្រាស​នៅ​ដើម​ដំបូងនៃ​កំណែទម្រង់។រដ្ឋាភិបាលបានបង្កើតក្រុមស្វែងរកការពិតរួម (TPGF) ដើម្បីស៊ើបអង្កេតលើភស្តុតាងពាក់ព័ន្ធលើបញ្ហានេះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្រុមប្រឹក្សានេះមិនបានរកឃើញភស្តុតាងណាមួយដែលគាំទ្រចំពោះការរំលោភផ្លូវភេទទ្រង់ទ្រាយ​ធំ​ឡើយ រដ្ឋាភិបាលបដិសេធជាផ្លូវការថា រឿងដែលបានកើតឡើងនេះ។ ឆ្លើយតបទៅនឹងការឆ្លើយតបរបស់រដ្ឋាភិបាល លោក អ៊ីតា ម៉ារតាឌីណាតា(Ita Martadinata )យុវជនស្ម័គ្រចិត្ត ពលរដ្ឋចិន និងជាជនរងគ្រោះនៃឧបទ្ទវហេតុនេះ  គ្រោងនឹងផ្តល់សក្ខីកម្មនៅចំពោះមុខសភាសហរដ្ឋអាមេរិក។យ៉ាង​ណា​មិញ មុន​ចេញ​ដំណើរ​ទៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នាង​ត្រូវ​បាន​គេ​រក​ឃើញ​ថា​ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​ឃាត ហើយ​រឿងរ៉ាវ​រំលោភ​ផ្លូវភេទ​លើ​ស្ត្រី​ជនជាតិ​អាមេរិក​ដើម​កំណើតចិន​ម្នាក់​ត្រូវ​បាន​គេ​បំភ្លេច​ចោល។ សិលាចារឹកនៅលើការសម្លាប់រង្គាលខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៨ គឺជាសក្ខីភាពមួយ រំឭកសាធារណជនអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ។

ទន្ទឹមនឹងនេះនៅតំបន់អាហ្សិត Aceh ដែលជាតំបន់ភាគខាងលិចបំផុតនៃប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនបានទៅបន្ថែមទៀតនៅក្នុងឆ្នាំ 2011 ហើយបានបង្កើតសារមន្ទីរសិទ្ធិមនុស្ស នៅអាហ្សិត Aceh ។ សារមន្ទីរមានទ្រង់ទ្រាយតូច។អង្គការទាំងនេះបានដំឡើងក្តារនៅទីធ្លានៃការិយាល័យសហគមន៍(សហគមន៍ទីការ ប៉ាន់ដាន់Tikar Pandan) ខ្លឹមសារពិពណ៌នាអំពីស៊ីមប៉ាងខេខេអេ(Simpang KKA)ការបាញ់ប្រហារបាតុករ នុស្សបាត់ខ្លួនក្នុងជម្លោះ និងផ្ទះ（rumoh geudong）នេះគឺជាកន្លែងដែលទាហានធ្វើទារុណកម្មអ្នកសង្ស័យដែលអាណិតអាសូរនៃចលនា Aceh សេរី។វាជាសារមន្ទីសាមញ្ញមួយប៉ុន្តែជាមួយនឹងបេសកកម្មដ៏ធំអស្ចារ្យមួយដូចដែលសេចក្តី​ប្រកាស​បញ្ជាក់​ថា​៖

យើងជឿថា ពន្លឺតិចតួចតែអាចកំណត់សម្គាល់កន្លែងងងឹតបាន។ ដូច្នេះ យើង​បាន​សាងសង់​ទីជម្រកនៃ​ការ​ចងចាំ ដើម្បី​ឲ្យ​យើង​ទាំង​បុរស និង​ស្ត្រី​នៃ​ក្រុងអាហ្សិចAceh អ្នក​រស់និង​អ្នកស្លាប់ អ្នក​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​រំលោភផ្លូវភេទ និងសម្លាប់រង្គាល   អ្នក​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​ទារុណកម្ម និង​ការ​កាប់​បំផ្លាញ  មានសមត្ថភាពបញ្ចេញលើសពីជីវិត និង​សេចក្ដី​ស្លាប់៖កុំធ្វើកំហុសដដែលៗ!Aceh bek le lagee njan!អាឆេAcehមិន​ធ្វើ​ខុស​ដដែល​!

សរុបមក កំណែទម្រង់នយោបាយរបស់ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីបានបើកទ្វារសម្រាប់សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស និងចលនាគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី  ក្រៅពីនៅក្នុងកំណែផ្លូវការ ក៏បានបង្កើតការនិទានរឿងប្រវត្តិសាស្ត្រថ្មី។ជាមួយនឹងពាក្យស្លោក "តស៊ូនឹងការភ្លេចចោល" ។ ពួកគេឆ្លើយតបទៅនឹងវប្បធម៌និទណ្ឌភាពរបស់ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ដែលអនុញ្ញាតឱ្យជនល្មើសរំលោភសិទ្ធិមនុស្សពីមុនមកដោយគ្មានការផ្តន្ទាទោស។ចលនាទប់ទល់នឹងការបំភ្លេចតាមរយៈសារមន្ទីរ និងវិមាននៅទីបំផុតបានប្រែទៅជាយុទ្ធនាការ ទប់ទល់នឹងការឃុបឃិតរបស់រដ្ឋាភិបាលចំពោះឧក្រិដ្ឋកម្មទាំងនេះ។

មូនៀរគេហដ្ឋាន（Omah Munir）

សក្ខីកម្មមួយទៀតអំពីរបៀបដែលសារមន្ទីរបានក្លាយជាទីតាំងគោលសម្រាប់ចលនាសង្គមគឺទីតាំងនៅម៉ាឡាំង（Ｍalang）ខេត្តចាវ៉ាខាងកើត នៅទីក្រុងបាទូ （Batu City）

 ដែលកំពុងសាងសង់សារមន្ទីរសិទ្ធិមនុស្ស   មូនៀរ（Munir）ខ្ញុំនឹងរៀបរាប់ដោយសង្ខេបនូវ

ទស្សនៈរបស់ខ្ញុំក្នុងនាមជាសមាជិកនៃមូលនិធិមូនៀរគេហដ្ឋាន ។

គឺចាប់ផ្តើមពីរឿងរ៉ាវនៃការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធំៗនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី ស្រដៀងទៅនឹងអ្វីដែលបានកើតឡើងចំពោះលោកមូនៀរ​ សៃដ តាលីប（Munir Said Talib 1965-2004)មេធាវីសិទ្ធិមនុស្សដ៏ល្បីល្បាញរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ី  លោកមេធាវីត្រូវបានសម្លាប់នៅថ្ងៃទី៧ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០៤ខណៈពេលដែលកំពុងធ្វើដំណើរទៅសិក្សាបន្ថែមនៅប្រទេសហូឡង់។ ក្រៅ​ពី​កំណែ​ទម្រង់​ដែល​បើក​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​សម្រាប់​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​របស់​ឥណ្ឌូណេស៊ី   ការ​ស្លាប់​របស់​លោកមូនៀរ ក៏​ជា​ការ​ភ្ញាក់​ផ្អើល​សម្រាប់​ប្រជាជន​ឥណ្ឌូនេស៊ី​ជា​ច្រើន​នាក់​ផង​ដែរ  ដោយ​ប្រាប់​ពួកគេ​ថា កេរដំណែលនៃរបបចាស់នៅតែមានបង្កប់យ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងជីវិតសហសម័យ។

ការកាត់ក្តីសំណុំរឿងរបស់គាត់អាចនាំតែអ្នកប្រតិបត្តិនៅកន្លែងកើតហេតុមកកាត់ទោសប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែមន្ត្រីយោធាជាន់ខ្ពស់ និង​ចារកម្ម​សំខាន់ៗនៅតែ（និទណ្ឌភាព）នៅក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ។នៅក្នុងឃាតកម្មរបស់លោកមូនៀរ

និទណ្ឌភាព​វិល​មក​វិញ​ម្ដង​ទៀត។

នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៣ ពេលដែលខ្ញុំទើបតែបង្កើតសារមន្ទីរប៉ូលីសនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី ភរិយាសពលោកមូនៀរ ឈ្មោះ ស៊ូស៊ីវទី（Suciwati ）បានទាក់ទងមកខ្ញុំ។លោកស្រី​បាន​ប្រាប់​ខ្ញុំ​ថា លោកស្រី​ចង់​បង្កើត​សារមន្ទីរ​សម្រាប់​ស្វាមី​របស់​លោកស្រី និង​ការ​តស៊ូ​សិទ្ធិ​មនុស្ស​នៅ​ប្រទេស​ឥណ្ឌូនេស៊ី។ ខ្ញុំស្គាល់ មូនៀរច្បាស់ណាស់  គាត់គឺជាសហសេវិកចាស់របស់ខ្ញុំ ហើយគាត់បានដឹកនាំខ្ញុំនៅពេលខ្ញុំធ្វើការនៅក្នុងទីភ្នាក់ងារជំនួយផ្នែកច្បាប់នៅប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។ខ្ញុំគិតថាសំណើរបស់ស៊ូស៊ីវទី（Suciwati ） ​​គឺជាគំនិតដ៏ល្អមួយ ដោយសង្កត់ធ្ងន់លើសារៈសំខាន់នៃសារមន្ទី ដែលជាមូលដ្ឋានសម្រាប់ "ការចូលរួមក្នុងការតស៊ូ" ដូចក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០  ករណីរបស់សារមន្ទីជាតិនៃជនជាតិអាមេរិកឥណ្ឌាដែលបានបង្កើតឡើងក្នុងកំឡុងពេលចលនាសិទ្ធិស៊ីវិលពលរដ្ឋអាមេរិក（National Museum of the American Indian）(Kyle Message , 2013)។

បញ្ហាស្ថិតនៅត្រង់ថា តើថវិកាសម្រាប់គម្រោងនេះបានមកពីណា? ការសាងសង់សារ

មន្ទីមានតម្លៃថ្លៃ ហើយទាមទារឱ្យមានការចូលរួមពីស្ថាបត្យករ វិស្វករសំណង់ស៊ីវិល និងប្រវត្តិវិទូ ទាំងនេះដែលធ្វើឱ្យវាក្លាយជាបញ្ហាប្រឈមដ៏ខ្លាំងមួយ។ ស៊ូស៊ីវទី（Suciwati ）បាន​ដោះស្រាយ​បញ្ហាលំបាក​ដំបូង​ គឺដោយ​ការ​បរិច្ចាគ​លំនៅដ្ឋាន​របស់​លោកស្រី​និង​មេធាវី​មូនៀរ​នៅ​បាទូ ភាគ​ខាងកើត​កោះចាវ៉ាJavaអ្វើជា​សារមន្ទីរ។វាជាលំនៅដ្ឋានដែលមានទំហំមិនដល់400ម៉ែត្រការ៉េរួមទាំងទីធ្លានិងបរិវេណ។ តូចក៏ពិតមេន តែអគារនេះមានតម្លៃប្រវត្តិ

សាស្រ្តដ៏សារៈសំខាន់ និងវាក៏ជាមូលដ្ឋានដ៏ល្អសម្រាប់ការផ្សព្វផ្សាយគម្រោងផងដែរ។

នៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០១៣ ស៊ូស៊ីវទី ​​​​មានបំណងទាមទារការគាំទ្របន្ថែមទៀត ហើយគំនិតនៃការបង្កើតសារមន្ទីរមួយដើម្បីប្រាប់ពីប្រវត្តិនៃជីវិតរបស់មូនៀរនិងការតស៊ូដើម្បីសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីបណ្តាលឱ្យមានការឆ្លើយតបយ៉ាងទូលំទូលាយ។ សកម្មជនសង្គមវ័យក្មេង សិល្បះករ និងអ្នកព័ត៌មានល្បីៗបានប្រមូលផ្តុំគ្នាឆ្លើយតប រួមទាំងអ្នកនយោបាយដែលអាណិតលោកមូនៀរ និងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល ដូចជាលោកលូកម៉ាន់ ហាគីម ស្យៃហ្វូដឌីន（Lukman Hakim Syaifuddin）ក្រោយមកបានក្លាយជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសាសនា និងលោកដាឡាន់ អ៊ីសកាន（ Dahlan Iskan ）ជាប្រតិបត្តិករបណ្តាញប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ដែលក្រោយមកបានក្លាយជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសហគ្រាសរដ្ឋ។ការអភិវឌ្ឍន៍នៃសារមន្ទីរនេះនៅទីបំផុតបានពង្រីកបណ្តាញនៃចលនាគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។

ដំណើរ​ការ​នៃ​ការ​សាង​សង់​សារមន្ទីរ​នេះ​នៅ​ទី​បំផុត​បាន​បើក​ផ្លូវ​ថ្មី​មួយ​ដើម្បី​លើក​កម្ពស់​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌូនេស៊ី។ ពួកអ្នកដែលពីមុនគិតថាបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅឆ្ងាយ ស្រាប់តែរំពេចនោះអាចចូលរួមលើគម្រោងរួមគ្នាមួយ ​ដោយលះបង់ពេលវេលា ថាមពល និងថវិការបស់ពួកគេ។ នេះក៏ហាក់ដូចជាឆ្លុះបញ្ចាំងពីការគិតរបស់សង្គមវិទូលោកស៊ីដនី តារ៉ូវ​  ផងដែរ（ឆ្នាំ2011）ដែល​ជាសកម្មភាពរួមគ្នា តាម​រយៈ​សកម្មភាព​រួមគ្នា សង្គម​ស៊ីវិល​បាន​ប្រមូល​ផ្ដុំ​គ្នានូវ​ផ្នែក​ដែល​បែក​បាក់គ្នា​ពី​អតីតកាលឡើង

វិញ។ដល់ពេលដំណាច់ឆ្នាំ អគារសារមន្ទីនេះត្រូវបានសាងសង់រួចរាល់ និងបើកឱ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី៨ខែធ្នូឆ្នាំ២០១៣ ក្រោមឈ្មោះមូនៀរគេហដ្ឋាន（Omah Munir）។

ដើមឡើយគ្រាន់តែ​ជា​សុបិន តែ​ទីបំផុតឥឡូវវា​បាន​ក្លាយ​ជា​ការ​ពិត។ ក្រោយមក បានបង្កើតឡើងនូវមូលនិធិ មូនៀរគេហដ្ឋាន ផ្តួចផ្តើមឡើងដោយសមាសភាពស្ថាបនិកនៃសារមន្ទីរ  សម្រាប់ប្រតិបត្តិការ និងការគ្រប់គ្រងសារមន្ទីរ។  

គម្រោង មូនៀរគេហដ្ឋាន ប្រឈមមុខដោយផ្ទាល់ទៅនឹងការនិទានកថាជាប្រវត្តិ

សាស្ត្របែបអភិរក្សនិយម ដែលត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយអស់ជាច្រើនទសវត្សរ៍មកហើយ។

សារមន្ទីរផ្តល់នូវបទពិសោធន៍ដែលផ្ទុយពីការនិទានរឿងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ពេល​អ្នកទស្សនា​មក​ដល់​សារមន្ទីរ ពួកគេត្រូវបានស្វាគមន៍ដោយរូបសំណាកពាក់កណ្ដាលខ្លួនរបស់លោកមេធាវី មូនៀរ ដែលជាអំណោយរបស់ជាងចម្លាក់ម្នាក់ក្នុងអំឡុងពេលសាងសង់សារមន្ទីរ។អ្នកទស្សនាបន្ទាប់មក នឹង​ឃើញ​រឿង​រ៉ាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ជា​បន្តបន្ទាប់ការនិទានរឿងជាប្រវត្តិសាស្ត្រទាំងនេះបង្ហាញពីការបង្កើតសណ្តាប់ធ្នាប់ថ្មីមិនយូរប៉ុន្មាន។ចលនា​សិទ្ធិ​មនុស្ស​នៅ​ឥណ្ឌូនេស៊ី​ក៏​តាម​រយៈ YPHAM (មូលនិធិថែរក្សាសិទ្ធិមនុស្ស) និងជាមួយ YLBHI (មូលនិធិជំនួយផ្នែកច្បាប់ឥណ្ឌូនេស៊ី)បានបង្កើតឡើងជាកំណើតដែរ។ YPHAM គឺជាអ្នកទោសនយោបាយដែលសកម្មការពារកុម្មុយនិស្ត និងលើកកម្ពស់អង្គការនៃចលនាយុត្តិធម៌ តាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍ផ្លូវការជាការពិតដែលប្រឈមនឹងសមត្ថភាព​យោធា​ក្នុងការ​បង្ក្រាប​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​ដោយ​ជោគជ័យ។

សារមន្ទីរក៏មានដាក់​តាំង​បង្ហាញ​រឿងរ៉ាវរបស់កម្មការិនីម៉ារស៊ីណា（Marsinah ）បានបាត់បង់ជីវិតក្នុងអំឡុងពេលសួរចម្លើយយោធា គឺដោយសារតែនាងពាក់ព័ន្ធនឹងការដឹកនាំធ្វើកូដកម្ម ។ រឿង ររបស់ម៉ារស៊ីណា ត្រូវបានបង្ហាញនៅឯមូនៀរគេហដ្ឋាន ក៏ជាការក្រើនរំលឹកអ្នកទស្សនាអំពីសមិទ្ធិផលអភិវឌ្ឍន៍របស់ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី គឺត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរដោយញើស និងឈាមស្រស់របស់កម្មករ។ រឿង​ផ្សេង​ទៀត​បាន​លើក​ឡើង​ពី​ការ​រំលោភ​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ធំៗ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌូនេស៊ី ដូចជារួមមាននៅប៉ាពួ និងទីម័រខាងកើត (ឥឡូវជារដ្ឋឯករាជ្យ)ការបាត់ខ្លួនដោយបង្ខំ និងការសម្លាប់រង្គាលនយោបាយ។ជាការពិតណាស់ សារមន្ទីរក៏មានរួមទាំងជីវិតផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោក មូនៀរ និងបទពិសោធន៍ជីវិតរបស់គាត់ជាអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សព្រមទាំងឃាតកម្មដែលគាត់បានទទួលរងទុក្ខផងដែរ  ។

 ចាប់តាំងពីការបើកដំណើរការជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី៨ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០១៣មក  

មូនៀរគេហដ្ឋាន បានស្វាគមន៍ភ្ញៀវមកពីគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន និងគ្រប់វ័យ។ ប៉ុន្តែ និស្សិតមហាវិទ្យាល័យ និងនិស្សិតវ័យក្មេងគឺជាក្រុមអ្នកទស្សនាច្រើនជាងគេ។ពួកគេយល់ឃើញថាការទស្សនាសារមន្ទីរគឺជាផ្នែកមួយនៃការអប់រំនៅសាលា និងសាកលវិទ្យាល័យអំពីសិទ្ធិមនុស្ស។ប្រាំឆ្នាំក្រោយរំលឹកឡើងវិញ វាគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ណាស់ដែលសារមន្ទីអាចជាអន្តរការីដ៏មានប្រសិទ្ធភាពសម្រាប់ការលើកកម្ពស់សកម្មភាពរបស់ស្ថាប័នសិទ្ធិមនុស្ស។ បញ្ចូលបទដ្ឋានសិទ្ធិមនុស្សជាសកលសំខាន់ៗទៅក្នុងជីវិតរបស់ប្រជាជនឥណ្ឌូនេស៊ី។

សារមន្ទីរសិទ្ធិមនុស្ស មូនៀរ

តាមពិតទៅ  តាមរយៈសារមន្ទីរតូចមួយដូចជាមូនៀរគេហដ្ឋាន ដើម្បីផ្តល់នូវជម្រើសមួយសម្រាប់ការនិទានរឿងប្រវត្តិសាស្ត្របែបអភិរក្សនិយម គឺពិតជាមានកំណត់ដែលមិនអាចប្រកែកបាន។ក្នុងឆ្នាំ២០១៨គណៈកម្មាធិការគ្រប់គ្រងមូនៀរគេហដ្ឋានចាប់ផ្តើមពិចារណាពីសារៈសំខាន់នៃការអភិវឌ្ឍន៍ភាពជាដៃគូជាមួយរដ្ឋាភិបាល សហការលើអគារ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ការធ្វើផែនការ និងប្រព័ន្ធគាំទ្រ និងទិដ្ឋភាពផ្សេងទៀតនៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ លើក​កម្ពស់ និង​សម្រួល​ដល់​មូនៀរគេហដ្ឋាន​អភិវឌ្ឍ​ន៍ ឲ្យ​ទៅ​ជា​សារមន្ទីរ​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ដ៏​ធំ។ជំហាននេះពិតជាជោគជ័យ ហើយរដ្ឋាភិបាលបានសន្យាថានឹងផ្តល់មូលនិធិសម្រាប់ការសាងសង់សារមន្ទីរ ថវិកាត្រូវបានផ្តល់ដោយរដ្ឋាភិបាលខេត្ត ចាវ៉ាJavaខាងកើត ហើយដីត្រូវបានផ្តល់ដោយរដ្ឋាភិបាលក្រុង បាទូ ។

ក្រៅពីនេះ  គណៈកម្មាធិការគ្រប់គ្រងបានបកស្រាយលម្អិតអំពីកិច្ចសហប្រតិបត្តិការកាន់តែទូលំទូលាយជាមួយសមាជិកដទៃទៀតនៃសង្គមស៊ីវិល ក្នុង​រឿង​នេះមានសកម្មភាពសំខាន់ៗចំនួនបី។ជាដំបូង សហការជាមួយសមាគមស្ថាបត្យករឥណ្ឌូណេស៊ី (AAI) រៀបចំការប្រកួតការរចនាសារមន្ទីរ ដើម្បីបង្កើតការយល់ដឹងជាសាធារណៈអំពីសារៈសំខាន់នៃសារមន្ទីរសិទ្ធិមនុស្ស។ស្ថាបត្យករ អាចម៉េដ ដេនី តារឌីយ៉ាណា（Achmad Deni TardiyanaហើយហៅApep）រួមបញ្ចូលការរចនាគួរឱ្យទាក់ទាញ លេចធ្លោ មិនប៉ះពាល់ដល់បរិ

ស្ថាន ។ ទីពីរ មូលនិធិ មូនៀរគេហដ្ឋានក៏សហការជាមួយវិទ្យាស្ថានសិល្បៈហ្សាកាតាផងដែរ។សារមន្ទីរបានរៀបចំកម្មវិធីដាក់​តាំង​បង្ហាញពីការប្រកួតប្រជែងសិល្បៈរចនា។ទីបី មូនៀរគេហដ្ឋាន ក៏បានរៀបចំវគ្គពិគ្រោះយោបល់ជាមួយអ្នកធ្វើយុទ្ធនាការបរិស្ថាន អ្នកកាសែត ជនជាតិដើម ជនពិការ និងសកម្មជនសិទ្ធិស្ត្រី ដើម្បីស្វែងយល់ពីនិទានរឿង និងប្រធានបទដែលអាចធ្វើទៅបានសម្រាប់សារមន្ទីរ។ចំណុចសំខាន់ៗនៃកិច្ចប្រជុំនេះបន្ទាប់មកបានលើកយកប្រធានបទសំខាន់មួយក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍ការរៀបចំសារមន្ទីរ។

ជាន់ផ្ទាល់ដីត្រូវបានរចនាឡើងយ៉ាងពិសេសសម្រាប់កុមារ  ធ្វើឱ្យកុមារដឹងពីតម្លៃសំ

ខាន់ៗនៃជីវិតសាធារណៈ ដូចជាការអភ័យទោសសេរីភាព និងសមភាព។ជាន់ទី 2 បង្ហាញអំពីប្រវត្តិសិទ្ធិមនុស្សក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី ខ្លឹមសាររួមមានទាំងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សសំខាន់ៗដែលលើកឡើងដោយក្រុមសង្គមស៊ីវិលឥណ្ឌូនេស៊ី  បរិស្ថាន ជនជាតិដើមភាគតិច ស្ត្រី និងសេរីភាពសារព័ត៌មាន។ ជាន់ចុងក្រោយគឺជាជីវិតរបស់មេធាវីមូនៀរ និងការងារដែលគាត់បានផ្សព្វផ្សាយ។ ដូចជា ព្រឹត្តិការណ៍​អំពីអ្នកបាត់ខ្លួនគឺនៅក្នុងបន្ទប់តាំងពិព័រណ៍ចុងក្រោយនៅជាន់ទីបី  ដែលអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកទស្សនាឆ្លុះបញ្ចាំងពីបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។

ពិតជាមិនអាចប្រកែកបាន  កិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយរដ្ឋាភិបាលក៏បានចោទជាសំណួរអំពីឯករាជ្យភាពនៃការចាត់ចែងការតាំពិពណ៌ ជាពិសេសនៅពេល​និយាយ​ដល់​បញ្ហា​សិទ្ធិមនុស្ស។ តើសារមន្ទីរសិទ្ធិមនុស្សនាពេលអនាគតអាច​មាន​ភាព​មិន​លម្អៀងនិង​មិន​គិត​ពី​ប្រយោជន៍​ខ្លួន​ ហើយប្រឈមមុខនឹងអំពើហឹង្សាសិទ្ធិមនុស្សដ៏ធំនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រឥណ្ឌូនេស៊ីឬ​ទេ?

ប៉ុន្តែនៅក្នុងដំណើរការនេះ  ពិតជាមានការកែតម្រូវ និងការផ្លាស់ប្តូរមួយចំនួន។ ជាដំបូង​ ឈ្មោះ​សារមន្ទីរ​ត្រូវ​បាន​ប្តូរ​ទៅ​ជា​សារមន្ទីរ​សិទ្ធិ​មនុស្ស មូនៀរr។ប៉ុន្តែនោះមិនមែនមានន័យថា សារមន្ទីរអនុលោមតាមទស្សនៈផ្លូវការ មិនត្រឹមតែប្រធានបទជាក់លាក់នៃជីវិតរបស់អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សដែលត្រូវបានដាក់តាំងបង្ហាញនៅក្នុងសារមន្ទីរកាលពី​អតីតកាល​នោះ​ទេ សារមន្ទីរក៏សង្ឃឹមថានឹងទទួលយកបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សកាន់តែទូលំទូលាយនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។ ទាក់ទងនឹងឯករាជ្យភាពនៃពិពណ៌ ហើយក៏ជាសំណាងល្អ បរិយាកាសនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីនៅតែទុកកន្លែងបើកចំហសម្រាប់ឯករាជ្យភាពបែបនេះ។

អ្វី​ដែល​អាក្រក់​បំផុត​អាច​នឹង​កើត​ឡើង​នៅ​ពេល​អនាគត ប៉ុន្តែ​មាន​រឿង​មួយ​ដែល​ប្រាកដ​ពី​បទពិសោធន៍​នេះ​គឺ សារមន្ទីរ និងបូជនីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្របានក្លាយជាកន្លែងចលនាសង្គមដ៏សំខាន់សម្រាប់សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស និងចលនាប្រជាធិបតេយ្យក្នុងសម័យកំណែទម្រង់ ពេលវេលានឹងប្រាប់ថាតើនេះជាមធ្យោបាយដ៏មានប្រសិទ្ធភាពមួយក្នុងការបណ្តុះសារៈសំខាន់នៃតម្លៃសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងមនុស្សជំនាន់ក្រោយរបស់ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីដែរឬទេ។

ឯកសារយោង

Adam, Asvi Warman (2004).Pelurusan Sejarah Indonesia.Yogyakarta, Penerbit Ombak.

McGregor, Katherine (2007).History in Uniform: Military Ideology and the Construction of Indonesia’s Past.ASSA Southeast Asian Publication Series.USA, University of Hawaii Press.

Message, Kyle (2014).Museum and Social Activism.Engaged Protest.Oxon, UK.Routledge.

Tarrow, Sidney G (2011).Power in Movement.Social Movements and Contentious Politics.New York, Cambridge University Press.